Kars’ın Tarihi KARS TARİHİ
Kars’in bilinen ilk sâkinleri Hurrilerdir. Daha sonra Hititlerin hâkimiyetine girmislerdir. Hurriler bölgeye “yüksek ülke” veya “yukari eller” demislerdir. Bölge, daha sonra Urartularin isgâline ugradi. M.Ö. 8. asirda Kimmerler buradan geçtiler. Asurlar ve Babiller buraya hâkim olamadilar. Iskitler M.Ö. 7. asirda bu bölgeye hâkim oldular. M.Ö. 6. asirda Perslerin istilâsina ugradi. Dârâ, Kafkasya Seferini buradan geçerek yapti. M.Ö. 4. asirda Makedonya KraliIskender, Persleri yenerek burasini ele geçirdi. Partlar ve bunlara bagli Ermeni derebeylikleri zaman zaman bölgeye hâkim oldular. M.Ö. 1. asirda Pontos Kralligini yikan Romalilar bu bölgeye yaklasti. M.S. 2. asirda Romalilarin eline geçti. Daha sonra Partlar ve onlarin yerine geçen Sâsânîler ile Romalilar arasinda el degistirdi. M.S. 395′te Roma ikiye bölününce bu bölge, bütün Anadolu gibi Dogu Roma (Bizans)nin payina düstü. Bu bölge, Bizans ile Sâsânîler arasinda sik sik el degistirdi ve buradaki derebeyleri bâzan Iran bâzan da Bizans’a tâbi oldular. M.S. 7. asirda Islâm ordulari bu bölgeyi fethedince Ermeni derebeyleri, Abbâsî halifelerine tâbi oldular. Bölge ahâlisi, kütleler hâlinde Islâmiyetle sereflenerek, Islâmiyet, Kars ve civarinda hizla yayildi. Türk Sâcogullari ve onlarin yerine geçen Seddâdiler bu bölgeye hâkim oldular ve Ermenilerle mücâdele ettiler. Onuncu asrin ortasinda Kars’a 50 km mesâfede Ani sehrini bassehir yapan Ermeni derebeyleri 1044′te Bizanslilar tarafindan bölgeden kovuldular. Yirmi senelik Bizans hâkimiyetinden sonra büyük Türk Hakani Selçuklu Sultani Alparslan 1064′te Ani’yi fethederek Bizanslilari buradan atti. Kars, Anadolu’nun Türkler tarafindan fethedilen ilk parçasi oldu. Bu fetih 1071 Malazgirt Zaferinden yedi sene önce olmustur. Türkiye Selçuklulari Devletini kuran Kutalmisoglu Süleyman Sahin babasi Kutalmis Bey, 1049 ve 1053 Anadolu akinlarina giderken Kars’tan geçti. 1058 akininda Selçuklu sehzâdelerinden Yakuti Kars’in dis mahallelerini fethetti. Sultan Alparslan, 1068′de Ardahan’i fethetti. Alp Arslan’in oglu SultanMeliksah, Kars’i geri almak isteyen Bizanslilari 1080′de yenerek bu bölgeyi Erzurum’u merkez yapan Saltukogullarina verdi. 1124′te Gürcüler, Ani ve Kars’i ele geçirince, Saltukogullari 1153′te Kars’i geri aldi. 1226′da Celâleddin Harezmsah, Ani’yi kusatmis fakat alamamistir. Tiflis’i fethetmistir. 1239′da Mogollar Kars ve Ani’yi alarak, Gürcüleri buradan uzaklastirmislardir. Sirasiyla Ilhanlilar, Celâyirliler, Tîmûrlular, Karakoyunlular ve Akkoyunlular bölgeye hâkim oldular. Tîmûr Han, 1394, 1400 ve 1403′te Kars’tan geçti. Safevîler, Akkoyunlu Imparatorlugunu yikinca, mîrasina konarak Kars’a hâkim oldular. Bu sirada Osmanli Devletinin sinirlari da Kars’a dayanmisti. Yavuz Sultan Selim Han, Çaldiran Seferinden dönerken Kars Kalesi yakininda konakladi. Kars ve çevresi, 1534′te Kânûnî Sultan Süleyman Hanin ilk yillarinda Safevîlerden Osmanlilara geçti. Osmanli Devleti ile Safevî Devleti arasindaki stratejik çarpismalar, Kars bölgesinde cereyan etti. 1548′de Sultan Süleyman Han, Kars Kalesini tahkim ettirdi. Safevîler, zaman zaman Kars’a saldirdilar. Sultan ÜçüncüMurâd Han, 1579′da birkaç hafta içinde Kars sehrini yeni bastan insâ ettirip, kale, sur, câmi ve her türlü tesisleri yeniden yaptirdi, böylece 16. asirda Türk ordusunun istihkâm sinifi burada parlak bir imtihan verdi. Kars, Osmanlilarin askerî bir üssü ve serhat sehri oldu. 1604′te Safevîler, âni bir hücumla Kars’i isgal ettilerse de tekrar çikarildilar. 1616′da Kars Kalesi yeniden genis ölçüde tahkim edildi. Sultan Dördüncü Murâd Han, Revan Seferinde buradan geçti ve Kars’i yeniden îmâr etti. On yedinci asirda Kars ve Çildir, iki ayri beylerbeyligin merkezleri oldular. 29 Mayis 1664′te baslayan ve bir hafta devam eden zelzele büyük zarar verdi. 1734′te Nâdir Sah Avsar, Kars’i iki defa, 1744′te üçüncü defa kusatti ise de alamadi. 1807′de Ruslar, Kars’a kadar yaklasti fakat Osmanli ordusu, Ruslari yenerek, Tiflis’e geri çekilmek mecburiyetinde birakti. 1821-1823 arasinda Iranlilar, Kars topraklarina akinlar yaparak Osmanlilari yiprattilar. Sonra da Ruslar, saldirarak 15 Temmuz 1828′de Kars’i isgal ettiler. 8 ay sonra Edirne Muâhedesi ile Kars’i terk ettilerse de Kars’in üçte ikisini ve târihi bütün eserlerini, câmi ve türbeleri imhâ ettiler. 1853-1856 Kirim Harbinde bu bölgede büyük savaslar oldu. Ruslarin 29 Eylül 1855 taarruzu Kars halkinin (genç, yasli, erkek, kadin ve hatta çocuklarin) destegi ile Müsir Mehmed Vâsif Pasa emrindeki Türk ordusu tarafindan geri püskürtüldü. Bu zaferin hatirasi olarak altin, gümüs ve bronz“Kars 1272” madalyalari bastirildi ve Kars sehrine “Gâzi” ünvani verildi. Halk üç sene vergi ve askerlikten muaf tutuldu. Ruslar, 1856′da Paris Antlasmasi ile bu bölgede 5 ay kaldiktan sonra geri çekildiler. Kars çevresinin ikinci Rus isgali böylece sona erdi. Doksanüç Harbi denen 1877-1878 Türk-Rus Harbinde Kars çevresinde dünyâ çapinda önem tasiyan muhârebeler olmustur. Bu târihte Kars 20 bin nüfuslu ve 25 câmili bir kale sehriydi. Müsir Gâzi Ahmed Muhtâr Pasa, sayica üstün Rus kuvvetlerini üç meydan muhârebesinde yendi. Bunun üzerine komutanini Rus Çari azletti. Müsir Gâzi Muhtâr Pasa dördüncü bir savasa girmedi. Osmanli ordusu kazansa bile ordunun zâyiâti ile bütün dogu bölgesi Ruslari durduracak bir güçten mahrum kalacakti. Böyle stratejik sebeplerle orduyu Erzurum’a geri çekti. Bu sebeple Kars, 18 Kasim 1877′de üçüncü defa isgal edilmis oldu. Ruslar, üç gün üç gece Kars’i yagma ettiler. Bütün câmi, türbe ve târihî eserleri imhâ ettiler ve Müslüman Türk halkini korkunç bir katliam ile öldürdüler. Kars’i, Tiflis’te bulunan Kafkasya Umûmî Vâliligine bagladilar. 1878-1881 arasinda üç yil içinde 82.000 Türk, Kars’i terk edip, Erzurum çevresine yerlesti. Bunun 11.000′i Kars’in içindendi. Ruslar, Kars’a Ermeni, Rum, Süryânî, Eston ve hattâ Ukraynali yerlestirdiler. 1897′de Kars’ta yüzde 51 Türk kaldi; 1914′te Türklerin miktari yüzde kirka indi. Birinci Dünyâ Harbinde Ruslar, Kars Türklerini Osmanli ordusuna yardim ediyor diyerek katlettiler. Bu katliamdan sadece 22.000 Türk kurtularak Bakü’deki Müslüman Cemiyetinin himâyesinde yasadilar. Azerbaycanli Türkler soydaslarina sâhip çiktilar. 1918 basinda Osmanli ve müttefiklerine yenilen Rusya, silâhlarini birakip, Brest-litovsk Muâhedesi (Antlasmasi) ile Kars, Artvin ve Batum’uOsmanli Devletine terk etmistir. Az sonra Ingiltere ve müttefikleri gâlip gelince, Ingilizler bu antlasmayi kabul etmeyip, Ruslar ve Ingilizler Kars’a Ermeni doldurup, Kars’taki bütün Türkleri katlettirdiler. Bu katliamdan sâdece üç Türk kurtuldu. Posof ve Ardahan’i Gürcüler isgâl ettiler. Türk Istiklâl Harbinde 15′inci Kolordu Komutani Kâzim Karabekir Pasa, 30 Ekim 1920′de Kars’i kurtardi. Kars Kalesine sanli Türk Bayragini 34. Alay subaylarindan Yüzbasi Abdurrahman Bey “Besmele-i serif” ile yeniden çekti. Rusya 16 Mart 1921 Moskova Muâhedesi ile Batum hâriç olmak üzere, Kars ve Arvin’in Türkiye’ye iâdesini kabul etti. Bu muâhede, 13 Ekim 1921 Kars Muâhedesi ile Ermenistan ve Gürcistan tarafindan da kabul edildi. Hiristiyan azinliklar Kars’i bosalttilar. Sehrin eski sakinleri yurtlarina yerlestiler. Ikinci Dünyâ Harbinden sonra Rus devlet baskani Stalin, Kars ve Ardahan’i istedi ise de, bu arzusunda israr edemedi. Ermeni terör teskilâtlarinin Türkiye aleyhtari faaliyetlerinin hedefi Türklerin Anadolu’da ilk fethettikleri bu topraklari Rusya’nin isgaline yeniden sokmaktir. Kars, buram buram Türklük kokan, gâzi, kahraman bir serhat sehridir. Sanli bir târih ve o derece sikintili günler yasamistir. Ruslar üç isgal ile Kars’i tamâmen imhâ ederek, harâbe hâline getirmislerdir. Kars yeniden gelismekte olan bir ilimizdir.
Kars Tarihi Ve Turistik Mekanlar
Kars tabiî güzellikleri ve târihî eserleri bakimindan zengindir. Târihî eserlerin çogu yikik durumdadir. Ilk yapilis seklini koruyan eser çok azdir. Kars Kalesi: 1152′de Saltukogullarinda Sultan Melik Izzeddin tarafindan Mîmar Firuz Agaya yaptirilmistir. Sultan Üçüncü Murad Han devrinde büyük ölçüde tamir ettirilmistir. Içkale günümüze kadar saglam olarak gelmistir. Diskale surlarinin kalintilari vardir. Kalede 220 burç ve kule 2000 mazgal bulunur. Evliyâ Câmii: 1579′da yapilmistir. Bu devirde yapilan camilerin en önemlilerindendir. 1628′de yikilmissa da sonradan tâmir ettirilmistir. Beylerbeyi Sarayi: 1579′da devrin Beylerbeyisi için yapilmis iki katli bir binâdir. Osmanli devri sivil mîmârîsinin güzel örneklerindendir. 1828′de Osmanli-Rus savasinda yikildi ise de yeniden yapilmistir. Havarîler Kilisesi: 932-937 seneleri arasinda yaptirilmistir. 1579′da câmiye çevrilmis ve Kümbet Câmii ismini almistir. 1778′de Ruslar tarafindan tâmir ettirilerek tekrar kiliseye çevrilmistir. Günümüzde müze olarak kullanilmaktadir. Mesire yerleri: Kars ili, yaylalari, gölleri ve temiz havasi bakimindan çok zengin illerimizdendir. Sarikamis ilçesine 4 km uzaklikta orman içi dinlenme yeri olan Soguksu ilin önemli mesire yerlerindendir. Sarikamis ormanlari gezilmeye deger güzel yerlerdir. Kaplicalar: Kars, sifali su kaynaklari bakimindan da zengin ise de, gerektigi sekilde faydalanilmamaktadir. Sifali su kaynaklarinin çogunda tesis yoktur. Ilin çesitli yerlerinde maden sulari çikmaktadir.
www.mehmetaliarslan.name.tr
